Karşılıksız Çek Türk Hukuku Perspektifi 2024

Karşılıksız Çek Türk Hukuku Perspektifi 2024

Karşılıksız çek, ödeme günü geldiğinde banka hesabında yeterli bakiye bulunmayan çeklerdir. Türk Ticaret Kanunu’na göre, karşılıksız çek düzenleyen kişi veya kuruluşlara ağır yaptırımlar uygulanabilir. Bu yaptırımlar arasında adli para cezası, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı gibi cezalar yer alır. Eğer adli para cezası ödenmezse, ceza hapis cezasına çevrilebilir. Ayrıca, karşılıksız çek veren kişinin kredi notu olumsuz etkilenir ve finansal itibarı zarar görür. Karşılıksız çeklerle mücadele etmek amacıyla, çek verenin ödeme gücünü kanıtlayacak finansal belgeler talep edilmesi ve çeklerin güvenilir kişilerden alınması önemlidir.

Karşılıksız Çek

1. Giriş

Çekler, ticaret hayatının vazgeçilmez bir unsuru olup, hukuki boyutlarıyla birlikte ele alınması gereken önemli bir konudur. Bu çalışmada, karşılıksız çeklerin tanımı, hukuki niteliği, unsurları, hukuki sonuçları, önlenmesi ve korunması, uyuşmazlıklara konu olması, ticari hayattaki yeri ve ekonomik etkileri gibi konular ele alınarak, geniş kapsamlı bir perspektif sunulacaktır.

1.1. Karşılıksız Çek Tanımı ve Özellikleri

Çek, bir borcun ödeme aracı olarak kullanılabilen kıymetli bir evraktır. Belli bir vadeye kadar çek sahibine ödeme yapılacağına dair keşideci tarafından verilen yazılı bir emirdir. Çekin özellikleri arasında vadesi, düzenlendiği tarih, keşideci ve hamiline yazılı olma koşulları gibi unsurlar bulunmaktadır.

1.2. Karşılıksız Çek Hukuki Niteliği

Çek, hukuki anlamda bir ödeme aracı olmasının yanı sıra, kesin bir ödeme emri niteliği de taşımaktadır. Bu nedenle çek, yasal düzenlemeler kapsamında ticari işlemlerde güvenli bir ödeme yöntemi olarak tanımlanmaktadır. Ancak kıymetinin belirli olması ve yasal düzenlemelere uygun olarak düzenlenmiş olması şartıyla hukuki niteliği bulunmaktadır.

2. Karşılıksız Çek Tanımı ve Unsurları

Karşılıksız çek, çek kanununa uygun olarak düzenlenmiş olup, üzerinde yazılı olan miktarın veya çekin düzenlendiği banka veya başka bir kimsenin yeterli para veya hesap bulunmaması durumunda ödenmemiş olmasıdır. Karşılıksız çek, ödeme yapılacağı sırada çekin karşı ödeme yapmaya yetecek miktarda fonun hesapta bulunmaması durumunda ortaya çıkmaktadır. Bu durumda, çeki alan kişi ödeme yapmayacaktır çünkü çekin miktarını ödemeye yetecek kadar para yoktur ve bu da çekin karşılıksız olduğunu gösterir.

2.1. Karşılıksız Çek Tanımı

Karşılıksız çeke ilişkin tanım, çekin düzenlendiği anda karşılığının bulunmaması durumunu ifade eder. Bu durumda, çek sahibi tarafından çek, bankaya veya başka bir finansal kuruluşa sunulduğunda ödeme yapılamayacak ve karşılıksız çek sorunu ortaya çıkacaktır. Çek sahibi, çeki düzenlediği anda çekin karşılığının bulunduğundan emin olmalıdır ve aksi durumda karşılıksız çekle karşılaşabilir.

2.2. Karşılıksız Çek Unsurları

Karşılıksız çekin unsurları arasında çekin kanuna uygun olarak düzenlenmiş olması, çekte yazılı olan miktarın veya çeki düzenleyenin bulunduğu banka veya finansal kuruluşun hesabında yeterli para bulunmaması ve ödeme yapılacağı zaman bu durumun ortaya çıkması yer almaktadır. Bu unsurların oluşması durumunda karşılıksız çek sorunu doğacaktır ve çek bedelinin tahsil edilmesi zorlaşacaktır.

3. Karşılıksız Çek Hukuki Sonuçları

Karşılıksız çeklerin hukuki sonuçları, ceza hukuku ve borçlar hukuku açısından incelenmektedir. Bu hukuki sonuçlar arasında çek sahibinin bilerek ve isteyerek karşılıksız çek düzenlemesi durumunda uygulanacak cezai yaptırımlar bulunmaktadır. Aynı zamanda, karşılıksız çekin düzenlenmesiyle ortaya çıkan borç ilişkisi de borçlar hukuku kapsamında değerlendirilir. Bu çerçevede, çeki alan kişinin alacağını tahsil etme ve çekin ödenmesini sağlama hakkı ve yükümlülükleri de ele alınmaktadır.

3.1. Ceza Hukuku Açısından Karşılıksız Çek

5971 Sayılı Çek Kanunu kapsamında karşılıksız çeklerin düzenlenmesi durumunda çeki düzenleyen kişi hakkında adli para cezası uygulanabilir ve çek hesabı açma yasağı getirilebilir. Karşılıksız çekin düzenlenmesi başlı başına dolandırıcılık suçunu oluşturmasa da kanunda aranan diğer şartlar gerçekleşmişse ayrıca dolandırıcılık suçundan da mağdur olunduğu gerekçesi ile çek sahibi yasal yollara başvurarak hakkını arayabilir.

5971 Sayılı Kanun Ceza sorumluluğu, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı:  MADDE 5 –

(1) (Değişik: 15/7/2016-6728/63 md.) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…)8 az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır.

Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.

(2) (Mülga: 31/1/2012-6273/3 md.; Yeniden düzenleme: 15/7/2016-6728/63 md.) Birinci fıkra hükmüne göre çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür. Birinci fıkra uyarınca hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, yasaklılıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar. Ancak, hakkında yasaklama kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam eder.

(3) Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi hâlinde, bu çekten dolayı hukukî ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.910 (4) (Mülga: 31/1/2012-6273/3 md.) (5) Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı ile ilgili olarak, herhangi bir adres değişikliği bildiriminde bulunulmadığı sürece ilgilinin çek hesabı açtırırken bildirdiği adrese 11/2/1959 tarihli ve 7201 sayılı Tebligat Kanununun 35 inci maddesine göre derhal tebligat çıkarılır. Adresin bankaya yanlış bildirilmesi veya fiilen terkedilmiş olması hâlinde de, tebligat yapılmış sayılır.

(6) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlüdür. Bu kişi adına yeni bir çek hesabı açılamaz. (7) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlemiş bulunduğu ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çekleri, düzenleme tarihlerini, miktarlarını ve varsa lehtarlarını da göstermek suretiyle, muhatap bankaya liste hâlinde vermekle yükümlüdür. (8) (Değişik: 15/7/2016-6728/63 md.) Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına ilişkin bilgiler, güvenli elektronik imza ile imzalandıktan sonra,

Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla MERSİS ile Risk Merkezine elektronik ortamda bildirilir. Hakkında çek hesabı açma yasağı kararı verilen kişiler, Risk Merkezi tarafından bankalara bildirilir. Bu bildirimler ile bankalara yapılacak duyurulara ilişkin esas ve usuller, Adalet Bakanlığının uygun görüşü alınarak Risk Merkezi tarafından belirlenir.

 (9) (Mülga: 31/1/2012-6273/3 md.; Yeniden düzenleme: 15/7/2016-6728/63 md.) Karşılıksız kalan bir çekle ilgili olarak yapılan yargılama neticesinde mahkeme tarafından beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, davanın düşmesi veya davanın reddine karar verilmesi hâlinde, aynı kararda, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına ilişkin kararların kesinleşmesi üzerine, bu kararlar, MERSİS ile Risk Merkezine sekizinci fıkradaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.

(10) (Değişik: 15/7/2016-6728/63 md.) Birinci fıkrada tanımlanan suç nedeniyle, ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.

3.2. Borçlar Hukuku Açısından Karşılıksız Çekler

Borçlar hukuku açısından, karşılıksız çeklerin düzenlenmesiyle ortaya çıkan borç ilişkisi incelenmektedir. Karşılıksız çek durumunda çek sahibi alacaklı konumuna geçer ve çeki alan kişi borçlu konumuna düşer. Borçlar hukuku çerçevesinde, çeki alan kişinin borcunu ödememesi durumunda alacaklının hakları ve çeki düzenleyen kişinin yükümlülükleri düzenlenmektedir. Ayrıca, karşılıksız çekin hukuki sonuçları kapsamında alacaklının alacağını tahsil etme yolları da belirlenmektedir. Alacaklı, alacak davası açma yoluna gidebileceği gibi icra takibi başlatma yoluna da gidebilir.

4. Karşılıksız Çeklerin Önlenmesi ve Hak Sahibinin Alacağının Korunması

Karşılıksız çeklerin önlenmesi, işletmelerin ve bireylerin çek kullanımı sırasında dikkat etmeleri gereken noktalardan biridir. Bu amaçla, çekin verilmesi aşamasında alıcı firmanın ve çek sahibinin finansal durumunun detaylı bir şekilde araştırılması ve takip edilmesi büyük önem taşır. Bunun için Türk Ticaret Kanunu’nun 780. Maddesi uyarınca çekin taşıması gereken unsurları arasına karekod olması da eklenmiştir. Buna göre çek alacaklıları, ellerinde bulunan çek ile çek hesabı sahibine ve bu çeki düzenleyenlere ilişkin verilere karekod aracılığıyla erişim sağlayabilir. Karekod ile;

a) Çek hesabı sahibinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,

b) Çek hesabı sahibinin tacir olması hâlinde, ticaret siciline tescil edilen yetkililerinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,

c) Çek hesabı sahibinin, çek hesabı bulunan toplam banka sayısı,

 d) Çek hesabı sahibine ait bankalara ibraz edilmemiş çek adedi ve tutarı,

e) Düzenlenerek bankalara teslim edilen çeklerin adedi ve tutarı,

f) Son beş yıl içerisinde ibrazında ödenen çeklerin adedi ve tutarı,

g) İbraz edilen ilk çekin ibraz tarihi,

h) İbraz edilen son çekin ibraz tarihi,

ı) İbrazında ödenen son çekin ibraz tarihi,

i) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve halen ödenmemiş çeklerin adedi ve tutarları,

 j) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve sonradan ödenen çeklerin adedi ve tutarı,

k) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören son çekin ibraz tarihi,

l) Çek hesabı sahibi hakkında çek hesabı açma yasağı bulunup bulunmadığı, varsa yasaklama kararının tarihi,

m) Her bir çek yaprağı ile ilgili olarak tedbir kaydı olup olmadığı,

n) Çek hesabı sahibi tacirse, iflasına karar verilip verilmediği, iflasına karar verilmişse kararın tarihi,

Çek hesabı sahibi ya da cirantanın rızası aranmaksızın üçüncü kişilerin erişimine sunulur.

Bu sebeple öncelikle çek üzerindeki karekod ile yukarıda sayılan bilgilere ulaşılması ve uygunsa çekin kabulü riskleri minimize etme adına etkili bir yaklaşım olabilir. Karşılıksız çek sonucu alacaklının haklarının korunması ise, hukuki yollarla sağlanır. Karşılıksız çek aldığını tespit eden kişi veya kurumun hukuki süreç başlatarak alacağını tahsil etme hakkı bulunmaktadır. Dolayısıyla, çek kullanımı sırasında dikkat ve özen gereklidir ve karşılıksız çek durumunda hukuki yollara başvurulabilir.

4.1. Karşılıksız Çek Önlenmesi

Karşılıksız çeklerin önlenmesi için öncelikle işletmelerin sağlam ve güvenilir müşterilere çek kabul etmesi esastır. Alıcı firmanın finansal durumunu ve geçmişini inceleyerek, çekin karşılıksız çıkma riskini minimize etmek mümkündür. Ayrıca, çek veren firmanın finansal durumunun da detaylı bir şekilde araştırılması ve belirli kriterlere göre çek kabul edilmesi, karşılıksız çek durumlarını azaltabilir. Bunun yanı sıra, çek verirken teminat talep etmek de karşılıksız çek riskini azaltacak faktörlerden biridir. Tüm bu adımların sağlanmasıyla karşılıksız çek durumları önlenebilir ve işletmelerin finansal riskleri minimize edilebilir.

4.2. Karşılıksız Çek Sonucu Hak Sahibinin Alacağının Korunması

Karşılıksız çeklerin korunması için hukuki yollarla alacağın tahsili mümkündür. Karşılıksız çek aldığını tespit eden kişi veya kurumun, çek bedelini tahsil etmek üzere hukuki süreç başlatma hakkı bulunmaktadır. Bu çerçevede, karşılıksız çek aldığını tespit eden kişinin derhal hukuki yardım alarak gerekli adımları atması ve çek bedelinin tahsilini sağlaması önemlidir. Ayrıca, hukuki süreçlerin izlenmesi ve karşılıksız çek durumunun hukuki yollarla çözüme kavuşturulması, alacaklı kişinin haklarını koruması açısından önem taşır. Dolayısıyla, karşılıksız çek aldığını tespit eden kişilerin en kısa sürede hukuki yollarla alacaklarını korumaları gereklidir.

5. Karşılıksız Çek Uyuşmazlıklara Konu Olması

Karşılıksız çeklerin uyuşmazlıklara konu olması, ticari ilişkilerde sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bu durum genellikle alacaklı ile borçlu arasındaki anlaşmazlıklardan kaynaklanmaktadır. Alacaklının çeki tahsil etmeye çalıştığı ancak çekin karşılıksız çıktığı durumlarda uyuşmazlık ortaya çıkmaktadır. Bu durum genellikle mahkeme sürecini gerektirir ve taraflar arasında anlaşmazlık çözüme kavuşturulmaya çalışılır.

5.1. Karşılıksız Çek Davaları ve Süreçleri

Karşılıksız çek davaları, alacaklının çeki ödeme emri veya icra yoluyla tahsil etmeye çalıştığı durumları kapsar. Bu süreç genellikle alacaklının lehine sonuçlanır ve borçlu çekenin ödeme emrine itiraz etme hakkına sahiptir. İtiraz durumunda genellikle mahkeme süreci devam eder ve taraflar yasal süreçleri takip etmek zorunda kalırlar.

Ayrıca alacak davası ile alacağın talep edilebilmesi mümkündür.

5.2. Karşılıksız Çek Uyuşmazlıklarında Alternatif Çözüm Yolları

Karşılıksız çek uyuşmazlıklarında alternatif çözüm yolları, tarafların mahkeme süreci dışında anlaşmazlıklarını çözme yöntemlerini kapsar. Bunlar arasında arabuluculuk, uzlaştırma veya tahkim gibi alternatif çözüm yolları bulunur. Bu yöntemlerin kullanılması, mahkeme sürecinin uzamasını engelleyebilir ve tarafların uzlaşarak anlaşmazlığı çözüme kavuşturmasına yardımcı olabilir.

6. Karşılıksız Çek ve Ticari Hayattaki Yeri, Önemi

Çekler, ticari hayatta önemli bir rol oynamaktadır. İş dünyasında, özellikle ticari ilişkilerde sıkça kullanılan bu ödeme aracı, alacaklının haklarını koruma ve ödemelerini garanti altına alma konusunda büyük bir öneme sahiptir. Ticari işlemler sırasında çekle yapılan ödemeler, işletmeler arasındaki güveni arttırmakta ve alacaklıların ödemelerini daha güvenli bir şekilde almasını sağlamaktadır. Ayrıca pratik bir ödeme aracı olması sebebiyle de çeklerin ticari hayattaki yeri büyük bir öneme sahiptir ve işletmelerin finansal işlemlerinde sıkça tercih ettiği bir ödeme aracıdır.

7. Karşılıksız Çek ve Sosyal – Ekonomik Etkileri

Karşılıksız çeklerin toplumda ve ekonomide birçok olumsuz etkisi bulunmaktadır. Özellikle ticari ilişkilerde güvenin azalmasına neden olan karşılıksız çekler, işletmeler arasındaki ticari ilişkileri olumsuz etkileyerek ekonomik dengesizliklere sebep olabilmektedir. Aynı zamanda karşılıksız çeklerin artması, işletmelerin likidite sorunları yaşamasına neden olabilir ve bu durum ekonomik krizlere zemin hazırlayabilir. Sosyal açıdan ise karşılıksız çeklerin artması, işletme sahipleri ve çalışanlarının yaşam standartlarını olumsuz etkileyebilir ve dolaylı yoldan toplumsal huzursuzluklara sebep olabilir. Bu nedenle karşılıksız çeklerin sosyal ve ekonomik etkileri ciddi bir şekilde ele alınmalı ve önlem alınmalıdır.

8. Karşılıksız Çek ve Dijital Dönüşüm

Karşılıksız çeklerin dijital dönüşümü, finansal işlemlerdeki dijitalleşmenin bir sonucudur. Bankaların ve finans kuruluşlarının dijital platformlara geçişi, çek işlemlerini de etkileyerek karşılıksız çeklerin takibi ve kontrolünü daha da kolaylaştırmıştır. Dijital bankacılık sistemleri sayesinde çeklerin elektronik ortamda takibi ve incelenmesi artık daha hızlı ve etkili bir şekilde yapılabilmektedir. Ayrıca dijital dönüşüm, çeklerin elektronik ortamda düzenlenmesini ve iletilmesini de mümkün kılarak kağıt işlemlerin azalmasına ve maliyetlerin düşmesine olanak sağlamaktadır. Bu bağlamda, karşılıksız çeklerin dijitalleşme süreci, finansal sistemlerin verimliliğini artırmakta ve hukuki süreçlerin daha hızlı ve izlenebilir olmasını sağlamaktadır.

9. Karşılıksız Çek Uluslararası Boyutu

Karşılıksız çeklerin uluslararası boyutu, çekin yurt dışında düzenlenmesi veya kullanılması durumunda ortaya çıkan hukuki sonuçları ele almaktadır. Uluslararası ticaretin yaygınlaşmasıyla birlikte, karşılıksız çeklerin sınır ötesi uyuşmazlıklara konu olma ihtimali artmıştır. Bu durumda, çekin düzenlendiği ülke ile kullanıldığı ülkenin farklı hukuki sistemleri ve uygulamaları göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca, uluslararası ticarette karşılıksız çeklerin önlenmesi ve korunması için uluslararası standartlar ve düzenlemeler de ele alınmaktadır. Bu bölüm, uluslararası hukuk perspektifinden karşılıksız çeklerin işleyişi ve uygulamaları hakkında bilgi sunmaktadır.

Karşılıksız Çek İçin Sonuç ve Öneriler

Karşılıksız çeklerin hukuki sonuçları incelendiğinde, ceza hukuku açısından karşılıksız çeklerin caydırıcı yaptırımlarla önlenmesi gerektiği görülmektedir. Ayrıca, borçlar hukuku açısından karşılıksız çeklerin tahsil edilebilirliğinin artırılması ve mağduriyetin giderilmesi için yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesi gerekmektedir. Karşılıksız çeklerin önlenmesi ve korunması için ise bankaların ve ticaret erbabının bilgilendirilmesi, çek düzenleme ve tahsilat süreçlerinin denetlenmesi büyük önem taşımaktadır. Uyuşmazlık durumlarında ise hızlı ve etkili çözüm yollarının oluşturulması, ticaret hayatındaki karşılıksız çeklerin etkilerinin azaltılması için gereklidir. Sonuç olarak, karşılıksız çeklerin sosyal ve ekonomik etkilerini azaltmak, dijital dönüşümle birlikte uluslararası boyutta da çözüm yolları geliştirilmesi gerekmektedir.27/06/2024